Khám phá chương trình được cài đặt trong đầu óc mình

“Ai xin ngươi áo trong thì hãy cho luôn cả áo ngoài; ai ép ngươi đi một dặm thì hãy đi với họ hai dặm” (Mt 5,40-41)

Nếu nhìn cách các việc của bạn được sắp xếp lại với nhau và cách bạn vận hành chúng, bạn sẽ thấy trong đầu mình đã có cả một chương trình được cài đặt, một loạt các yêu cầu thế giới phải thế nào, bạn phải thế nào và bạn cần có những gì.

Ai chịu trách nhiệm về chương trình được cài đặt ấy? Không phải bạn. Không phải bạn quyết định những điều căn bản ấy, như các yêu sách, các ước muốn, những điều được cho là nhu cầu, các giá trị, các sở thích và các thái độ của mình.

Chính cha mẹ, xã hội, văn hoá, tôn giáo, kinh nghiệm quá khứ của bạn đã nạp tất cả những yêu cầu vận hành ấy vào trong bộ máy của bạn.

Từ đó, dù bạn có bao nhiêu tuổi, có đi đâu, bộ máy ấy cũng theo bạn và cũng hoạt động từng giây từng phút trong ngày, bắt cuộc sống, con người và bản thân bạn phải thoả mãn các yêu cầu của nó.

Nếu các yêu cầu ấy được thoả mãn, máy sẽ cho bạn bình an và hạnh phúc. Còn nếu không, dù không phải do lỗi của bạn, máy sẽ gây ra những cảm xúc tiêu cực khiến bạn phải đau khổ.

1. Chẳng hạn khi người khác không sống như máy của bạn đợi chờ, nó sẽ dày vò bạn khiến bạn thất vọng, tức giận hay cay đắng.

2. Một thí dụ khác: khi sự việc không nằm dưới sự kiểm soát của bạn hay khi tương lai bấp bênh, máy sẽ làm bạn lo lắng, căng thẳng và ưu tư. Lúc ấy, bạn sẽ phải tung ra rất nhiều nghị lực để đương đầu với những cảm xúc tiêu cực ấy. Và thường bạn phải hao tốn nhiều nghị lực hơn nữa mà sắp xếp lại thế giới chung quanh thì mới thoả mãn được những yêu cầu của máy.

Thế là bạn sẽ được bình an tạm; gọi là tạm vì bất cứ khi nào có một điều vặt vãnh (như chuyến xe đến trễ, điện thoại không hoạt động, email chưa tới – bất cứ điều gì) không ăn khớp với chương trình đã nạp vào máy của bạn, máy sẽ khiến bạn rối tung trở lại ngay lập tức.

Cứ như vậy, bạn sẽ phải sống một cuộc sống rất đáng thương. Lúc nào cũng phải lệ thuộc vào sự việc và con người, lúc nào cũng phải ra sức làm cho chúng ăn khớp với những yêu cầu trong máy của bạn. Bạn chỉ được bình an mỗi khi được giải lao đôi phút sau khi trải qua những cảm xúc tiêu cực, sau khi được máy tử tế cho phép và sau khi được buông tha khỏi theo chương trình cài đặt trong đầu bạn.

Có cách nào thoát không? Có. Bạn sẽ không thể thay đổi chương trình đã được cài đặt ngay lập tức đâu, và có thể chẳng bao giờ thay đổi được. Mà bạn cũng không cần phải làm thế.

Hãy thử làm những điều sau đây:

1. Hãy tưởng tượng như mình đang ở trong một tình huống hay đang ở với một người mà bạn không thích thú tí nào, cũng như bạn thường tìm cách né tránh.

2. Rồi hãy quan sát xem máy của bạn sẽ phản ứng như thế nào: nó thường bảo bạn hãy tránh tình huống ấy hay hãy cố gắng thay đổi tình huống ấy.

3. Nhưng nếu bạn cứ lì ra như thế, không chịu thay đổi tình huống ấy.

4. Hãy xem máy sẽ bảo bạn bực tức, lo lắng hay mặc cảm hoặc có một cảm xúc tiêu cực nào đó như thế nào.

5. Bây giờ, hãy nhìn xem tình huống hay con người mà mình không thích ấy cho tới khi nhận thức rằng

a. Chúng không phải là nguyên nhân gây ra những cảm xúc tiêu cực nơi mình.

b. Chúng chỉ diễn ra như chúng phải diễn ra, chúng phải là chúng, chúng phải làm việc của mình, bất kể đúng hay sai, tốt hay xấu.

c. Nhưng do được cài đặt như thế mà máy của bạn bắt bạn phải phản ứng bằng những cảm xúc tiêu cực ấy.

Bạn sẽ nhận thức điều này tốt hơn, nếu biết rằng một người được cài đặt một chương trình khác sẽ phản ứng bình tĩnh hơn, thậm chí vui thích nữa, khi đối phó với cùng tình huống, cùng con người hay cùng biến cố ấy. Đừng ngừng suy nghĩ cho tới khi nắm bắt sự thật này: lí do duy nhất làm bạn không phản ứng một cách bình tĩnh và vui thích là vì máy của bạn cứ bắt bạn phải tái tạo lại thực tế cho nó phù hợp với chương trình đã cài đặt của máy. Hãy quan sát tất cả những sự việc này từ bên ngoài thì mới có thể kể ra được và thấy được những thay đổi kì diệu đang diễn ra nơi mình. Một khi đã hiểu ra sự thật này và từ đó, không cho máy phát sinh những cảm xúc tiêu cực nữa, bạn có thể có bất cứ hành động nào mà bạn thấy thích hợp.

Bạn có thể tránh tình huống hay con người ấy; bạn cũng có thể tìm cách làm thay đổi; hoặc có thể đòi phải tôn trọng quyền lợi của mình hay quyền lợi của người khác; thậm chí bạn cũng có thể dùng tới sức mạnh.

Nhưng bạn chỉ được làm những điều ấy sau khi đã thoát khỏi những dao động tình cảm, vì chỉ có lúc ấy bạn mới hành động trong bình an và tình yêu, chứ không vì khao khát mạnh bạo phải làm dịu bộ máy hay phải tuân theo chương trình đã cài đặt trong máy hoặc phải thoát khỏi những cảm xuc tiêu cực do máy tạo ra.

Chỉ có lúc ấy bạn mới hiểu được câu nói sau đây thâm thuý tới mức nào: “Ai xin ngươi áo trong thì hãy cho luôn cả áo ngoài. Ai yêu cầu ngươi đi một dặm thì hãy đi với họ hai dặm”.

Lúc ấy bạn mới thấy rõ áp lực thực sự không phải do người khác đang tranh cãi với mình tại toà, cũng không phải do nhà cầm quyền bắt ngươi phải làm nô dịch, mà do chính bộ máy của ngươi đã được cài đặt chương trình khiến mình không còn được bình an khi các hoàn cảnh bên ngoài không ăn khớp các yêu cầu của máy. Chúng ta đã từng biết nhiều người vẫn hạnh phúc cả khi sống trong bầu khi đàn áp của một trại tập trung mà! Như thế, cái bạn cần được giải thoát chính áp lực của chương trình cài đặt trong đầu óc mình.

Chính lúc ấy bạn mới nghiệm thấy mọi cuộc cách mạng xã hội phải được sinh ra từ sự tự do nội tâm thì mới gây được cảm xúc mạnh mẽ; cảm xúc mạnh mẽ này nảy sinh trong lòng mình khi thấy những tệ đoan xã hội, thôi thúc mình hành động phải là cảm xúc bắt nguồn từ thực tế, chứ không do chương trình cài đặt sẵn hay do cái tôi của mình.

Trích sách: Tiếng gọi yêu thương
Tác giả: Anthony de Mello, S.J.
Dịch giả: Lm. Phêrô Đặng Xuân Thành